SANDIKLI'NIN EKONOMİK VE TİCARİ YAPISI
Sandıklı'da geçmişten günümüze kadar tarım ve hayvancılığın geçim kaynağı olduğu bir gerçektir. Ancak, günümüzde sanayileşme ve ticaretin artması, Hüdai Kaplıcalarının sahip olduğu potansiyel de Sandıklı ekonomisinde yerini almıştır. İklim ve doğal koşullar Sandıklı'nın ekonomik yapısını da belirlemektedir. Küçükbaş hayvancılık bu koşulların ayırıcı özelliğidir. İklim, ekonomik yaşamın sınırlarını belirlerken, özellikle son yıllarda ulaşımın sağladığı kolaylıklarla tarımda üretimin yapılmasına, hayvancılıkta besiciliğin yaygınlaşmasına yardım etmektedir.
Osmanlı Devleti döneminde Sandıklı ekonomik yönden çevre şehirlerden daha gelişmiş bir durumdaydı. Padişah II.Mahmut'un emriyle 1808 yılında "Sandıklı Altını" adında paranın bastırılması ve o dönemin haşhaş üretiminin büyük kısmının Sandıklı'da yapılması ve Osmanlı Bankasının 1912 de Sandıklı'ya bir şube açması bu ekonomik gelişmişliğin bir göstergesidir.
Sandıklı ekonomisinde "haşhaş" üretiminin tarihte önemli yeri vardır. Haşhaş kültürü Sandıklı insanının yaşamına öyle bir girmiştir ki hamur işlerinden başka kullanılan sıvı yağa kadar haşhaş yaşamın bir parçası olmuştur. Günümüzde azalmış olsa da haşhaş tanelerinden çıkarılan yağ yemeklerde, geriye kalan posası ise hayvan yemi olarak kullanıla gelmiştir.
"Sandıklı'nın nesi meşhur?" dediğimizde çoğunuzun ilk verdiği cevap "leblebi"dir. Evliya Çelebi Sandıklı'dan bahsederken, Sandıklı'da 40 leblebici dükkanının bulunduğunu söylüyor. Her ne kadar günümüzde bu dükkan sayısı ancak iki elin parmaklarının sayısı kadar olsa da, modern imalathanelerde üretim yapan leblebici esnafı Sandıklı ekonomisine katkıda bulunuyor.
İlçede eskiden haşhaş, buğday, arpa, nohut, üzüm ve her çeşit sebze ve meyveler yetiştirilmekte iken son yıllarda yine tahıl başta olmak üzere şeker pancarı ve patates yetiştiriciliği önem kazanmıştır. Buradaki etken 1950'li yıllarda sulu tarıma geçilmesi olmuştur. Meyve ve sebze üretimi ise tahıla ve endüstri bitkilerinin üretimine oranla az ve yetersizdir. Bu nedenle ilçenin ihtiyacı çevre şehirlerden karşılanmaktadır. Sandıklı'nın arazi varlığı şöyledir:
Toplam Arazi Miktarı...: 63.000 hektar
Ekilen Arazi ..................: 54.297 hektar
Nadas Arazisi...............: 2.601 hektar
Sebze Arazisi................: 377 hektar
Meyve Arazisi...............: 243 hektar
Bağ Arazisi ...................: 155 hektar
Kullanılmayan Arazi .. : 5.327 hektar
Sulanabilir Arazi:
Devletçe : 4.303. hektar
Halkça: 4.286 hektar
Toplam : 8.589 hektar
Sandıklı'da yetiştirilen ürünler sırasıyla şöyledir: Hububat ve bakliyat cinsleri olarak; buğday, arpa, nohut, mercimek, mısır, kuru fasulyedir. Çayır ve mera yem bitkileri olarak; fiğ, burçak, yonca, korunga vb.dir. Bağ-bahçe ürünleri olarak: elma, armut, vişne, kiraz, ayva, badem, ceviz, erik, kayısı ve üzümdür. Sanayi bitkileri olarak; şeker pancarı, patates, haşhaş ve ayçiçeği sayılabilir. Sebzelerin çoğunluğu ise yetiştirilir.
Sandıklı'da tarım ürünlerinin miktarı şu şekildedir:
Buğday:...................................250.000 ton
Arpa:......................................150.000 ton
Şeker pancarı:..........................280.000 ton
Patates:..................................50.000 ton
Elma:......................................1.000 ton
Salatalık:.................................1.700 ton
Sandıklı, haşhaş ve haşhaş kapsülü üretiminde Türkiye’de Çivril (Denizli)'den sonra ikinci sırayı almaktadır. Yetiştirilen haşhaş yağ olarak üretilmekte, posası da hayvancılıkta yem olarak kullanılmaktadır. Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından satın alınan haşhaş kapsülünden de kimya ve ilaç sanayiinde yararlanılmaktadır.
Yine bir sanayi bitkisi olan şeker pancarı, gerek ekili alan itibari ile gerekse de rekoltenin yıldan yıla çok fazla artması sebebiyle ülke genelinde önemli bir yer tutmaktadır. Örenler Barajının hizmete sokulması ile bilhassa şeker pancarı ve patates başta olmak üzere sanayi bitkilerinin üretiminde büyük bir patlama olmuştur.
Tarım sektöründeki dinamizm nedeniyle Toprak Mahsulleri Ofisi Ajans Şefliğinden Şube Müdürlüğü haline getirilmiş ve Dinar, Şuhut, Dazkırı ve Sincanlı Ajans Şeflikleri Sandıklı Şube Müdürlüğüne bağlanmıştır.
Sandıklı’da 1960’lı yıllarda kurulan ve halen Çakır Mahallesi Yalıncak Sokak No: 16 adresinde faaliyet gösteren Sandıklı Ziraat Odası : kendi üyelerinin ihtiyacı olan gübre satışı, zirai ilaç satışı yapmaktadır. Ayrıca genel menfaatlerini kollamak ve korumak gibi faaliyetlerde bulunmaktadır. Sandıklı Ziraat Odası kayıtlarına göre, Sandıklı’da :
1. 105 adet biçer döver,
2. 1.500 adet traktör,
3. 270 adet harman makinesi,
4. 3.100 adet yağmurlama motor ve ekipmanı bulunmaktadır.
Eskişehir Bölge Müdürlüğüne bağlı 15 şubeden biri olarak 1978 yılında faaliyete geçen Türkiye Zirai Donatım Kurumu Sandıklı Şubesi, traktör satışı yapmakta, yedek parça ihtiyacını karşılamakta, gübre temini ile uğraşmaktadır.
Sandıklı'da hayvancılık tarımla birlikte yapılmakta olup son yıllarda besiciliğe önem verilmektedir. Ova köylerde büyükbaş hayvan yetiştiriciliği, dağ köylerde ise küçükbaş hayvan yetiştiriciliği yapılmaktadır. Dağ köylerinde hayvancılık ova köylerinde de tarım daha ağır basmaktadır.
Hayvancılık yaz aylarında daha çok ilçemiz hudutları içerisindeki yaylalarda ve otlaklarda, kış aylarında ise besi şeklinde yapılmaktadır. Toplam büyükbaş 24.420 küçükbaş 56.450 kanatlı kümes hayvanı 147.820'dir. 1.650 adet arı kovanı vardır.
Ticari potansiyel bakımından ile bağlı diğer ilçeler arasında ilk sırayı alan Sandıklı her türlü meslek grubunun yer aldığı çarşı esnaf ve tüccarına sahiptir. İlçede büyük bir sanayi kuruluşu yoktur. Organize Sanayi kuruluşu çalışmaları devam etmektedir. Küçük sanat erbabının faaliyet gösterdiği 228 işyeri kapasiteli Küçük Sanayi Sitesi bulunmaktadır.
İlçe merkezinde üretilen patateslerin değerlendirilmesi için cips fabrikası inşaatı tamamlanarak hizmete girmiştir. Ayrıca patates un fabrikası yapılması için çalışmalar devam etmektedir. İlçede bulunan fabriklar şunlardır:
(1) Adet Un Fabrikası, (Cengiz Un Fabrikası)
(3) Adet Yem Fabrikası;
1. Aktürk Yem Fabrikası,
2. Cengiz Yem Fabrikası,
3. Akıncı Yem Fabrikası,
(6) Adet Tarımsal Makine Fabrikası;
1. Vergili Tarımsal Makine Fabrikası,
2. Topkoçlar Tarımsal Makine Fabrikası,
3. Öztopkoçlar Tarımsal Makine Fabrikası,
4. Dilek Tarımsal Makine Fabrikası,
5. Elibollar Tarımsal Makine Fabrikası,
6. Bozaloğlu Tarımsal Makine Fabrikası
(1) Adet Teneke Fabrikası,
(1) Adet Çivi Fabrikası,
(1) Adet Isıcam Fabrikası,
(2) Adet Gazoz Fabrikası, bulunmaktadır.
İlçede 5 banka şubesi vardır. Bunlar; T.C.Ziraat Bankası, Şekerbank, Halk Bankası, İş Bankası ve Akbank'tır.
Sandıklı’da ticari hayatın dinamik bir yapı arz etmesinde en büyük etkenler ; tarımsal potansiyelin yüksek düzeyde olması, küçük ve büyük baş hayvancılık, tarımsal sanayi de üretim, termal turizmi ile Hüdai Kaplıcalarıdır.
Sandıklı’nın ticari hayatında önemli bir yer tutan hayvancılık ; büyük baş hayvanlar, koyun, keçi, tavuk ile hindi üretiminden meydana gelir. Tiftik, yün, yapağı üretimi yüksek düzeydedir.
1950 yılında kurulan Sandıklı Küçük Esnaf ve Sanatkarlar Derneğinin ardından esnaf ve sanatkara işletme ve ham madde temininde kredi sağlayan kooperatif de 1957 yılında faaliyete geçmiştir.
1977 yılında, nakliyeci esnafın iş kapasitesini arttırabilmek ve daha rantabl bir hizmet verilebilmesini sağlamak amacı Sınırlı Sorumlu Motorlu Taşıtlar Kooperatifi kurulmuştur:
Önceki yıllarda özel tezgahlarda özel teşebbüs tarafından üretilen halılar bilahare Sümerbank Sandıklı Halıcılık Bölge Şefliğinin, 1985 yılından itibaren de Afyon ve Eskişehir il merkezleri ile bunlara bağlı tüm ilçe ve köylerin bağlanarak Bölge Müdürlüğü haline getirilen Sümerbank Halıcılık Bölge Müdürlüğünün Üretim Atölyelerinde üretilmeye başlamıştır.
Cumhurbaşkanlığı Köşkünün restorasyonunda da kullanılan ve dünya inşaat yıllıklarında adı geçen "Sandıklı Beyazı" adlı mermerin üretimi ve işlemesi Sandıklı’da yapılmaktadır.
Sandıklı’da 2001 yılı sonu itibariyle faaliyet gösteren kooperatifler ise :
Kooperatifin Adı Kooperatif Adedi
1. Tarım Kredi Kooperatifleri 14
2. Toprak Su Kooperatifleri 11
3. Yapı Kooperatifi 26
4. Kalkınma Kooperatifi 17
5. Esnaf Sanatkar Kooperatifi 1
6. Pancar Kooperatifi 1
7. Motorlu Taşıyıcılar Kooperatifi 2
8. Tüketim Kooperatifi 4
9. Or-Köy 6
Sandıklı’nın ortasından geçen ve halen üzeri kapalı olan çayın kenarında yaklaşık 110 sene kadar önce 7 adet tabakhane bulunduğu ve bu tabakhanelerde Uşak, Afyonkarahisar, Isparta, Burdur ve Sandıklı civarından toplanan derilerin işlenip ihtiyaç fazlalarının yurt dışına ihraç edildiği bilinmektedir.
Sandıklı’da Osmanlı Bankası 1880 yılında, Ziraat Bankası da 1890 yılında açılmış ve 1885 yılında Ticaret Odası kurulmuştur.
